موږ په تيره لومړئ برخه کې وغږيدو چې د ژوندانه له بدلونه په ښه توګه تيريدو لپاره له خپل پخوا څخه ځان په ښه توګه راپرې کړو، ورسره زموږ له خپل پخوا څخه چاره نه شته، هغه زموږ د ژوندانه برخه ده، نو بايد خپل پخوا له نن سره داسې وتړو چې ژوند ته مو يو مفهوم ورکړي، همدې بحث ته دوام ورکوو.
مشر
کله چې په ژوند کې له يوه ستر بدلونه تير شئ، دا پنځه کړنلارې وکاروئ – (۱)
که خوښيږي مو يا نه خو بدلون د ژوند برخه ده، خو کله چې موږ له يوه ستر بدلونه تير شو او احساس وکړو چې دا بدلون پر موږ تپل شوی دی، نو بيا ژوند د پيژندنې او د ارزښت له يوې دريدا سره مخ شي، داسې يو احساس چې څوک پکې ځان نښتی احساسوي، داسې حالت چې څوک پکې له بدليدونکي موقف يا چاپيريال سره ځان نشي عيارولی.
د فکر خپلواکي
اشغال، استثمار، ښکيلاک يا هر بل دروند ټکی چې کاروئ هغه يوازې فزيکي يا جغرافیوي نه وي، بلکې تر ټولو غښتلی يې فکري وي، د نړۍ هر غښتلی هيواد خپل دود او ژوند طريقو خپرولو لپاره بودجې لري، هند د فلمونو له لارې خپل بګوان داس هر چا ته ورپيژندلی دی، هاليووډ له سي آی ای او خپلو عسکرو مصنوعي اتلان جوړ کړي خو له هوايي ډز سره له ټولو وړاندې تښتي، پاکستاني فلمونو او ډرامو له خپلو عسکرو ببو جوړ کړی، ايران هم د خپلې ژبې او فرهنګ خپرولو لپاره بودجه لري.
بې ادبه که حرام فکر
د ختيځو ټولنو يوه خاصه مشر یا حاکم فکر ته ړوند درناوی دی، دا مشر که د کورنۍ وي که د قوم که د ادارو که د مذاهبو، ټول ځان پر دې معتبره ګڼي چې زموږ يوه خبره وي، څه چې مشر وايي دا زموږ د ټولو فکر دی، خو هغه اتحاد چې د یوه اندکه مخالف فکر زور ونه لري، دا مشر دې خپل ګريوان کې وګوري چې خلک يې پر ويره راغونډ کړي دي که د عقيدې او ښه راتلونکې اتحاد دی.
مشر لپاره د مهارت او غوړه مالۍ تر منځ توپير پيژندل
يوازې زموږ نه بلکه د نورو ټولنو هم په مشرۍ کې يوه اساسي ستونزه مشر ته ړنده وفاداري او غوړه مالي ده، پريکنده اکثريت مشران فکر کړي هر کله چې زه د مشرۍ پر تخت کيناستم بايد پيروانان مې هرې روا ناروا ته سر وخځوي، او دا ړنده پيروي بيا په عقيدوي، سياسي او فکري ډلو کې تر ټولو ډيره وي.
منطق او پريکړې
منطق عموماً د انسان د عمر او پوهې ښکارندوی کوي، دلته زما هدف له منطق څخه د بل قانع کول او خپل فکر ته يو څه توجيهات ورکول دي، هغه څه چې تاسې ته نن منطقي ښکاري ښايي کال وروسته منطقي نه وي، يا که تاسې خپلې پخوانۍ پريکړې راواخلئ او د نن په تله کې يې وتلئ نو ډيرې به يې د نن په تول برابرې نه وي، او له ځان سره به واياست چې هلکه سخت کم عقل وی.
مشوره ناکامي نه ده
مشوره وکړئ او بيا د الله پر توکل چارې ته لاس واچوئ، دا د اسلام يو تر ټولو اساسي اصل دی، له مشورې هدف مخکې لدې چې يوه چاره پيل کړئ له نورو واورئ، يا په دوامداره توګه د چارو بهترئ لپاره له نورو واروئ. مشوره د بل لخوا ستاسې لپاره د پریکړې کول نه دي، بلکې په خپله پريکړه کې د نورو نظرونو په پام کې نيول دي. يا آن که د نورو نظرونه هم په پام کې نه نيسئ لږ تر لږه دومره مو پوهوي چې ستاسې چاره ښايي له څه ننګونو سره مخ شي او څرنګه يې بهترولی شئ.
آیا پوهه يوازې يو ډول وي؟
نن سبا يو تر ټولو ګرم بحث د پوهې پر ديني او دنيوي ډولو ويشل دي، يا پوهې ته یوازې له مذهبي او غير مذهبي اړخه کتل دي، زه دې بحث ته سياسي او دولتي کړنلارو شکل نه ورکوم، هغه به يې خپلو خلکو ته پريږدو، يوازې پر دې غږيږو چې آيا رښتيا هم پوهه همدومره محدوده ده چې په دومره آسانه وويشل شي، او آیا دا ويشل خو شخصي/ فردي سليقوي اړخ نه لري.
نامعلوم حالت، د مشر په توګه دا شپږې کړنلارې وکاروئ
زموږ ژوند په دوامداره توګه له بدلونه تيريږي، او د مشر په توګه تاسې د دې بدلون، ابهام او پيچلتياوو کچه نشئ کنټرولولای. پدې ليکنه کې موږ له شپږو لارو چارو يادونه کوو چې کولای شي له تاسې سره مرسته کوي تر څو لدې پيچلتياوو پر اغيزمنه توګه تير او لاسته راوړلې زده کړې او تجربې راتلونکي کې وکاروئ.
هره زده کړه نارامي لري، نو لومړی ګام له دې نارامۍ سره آرامه کيدل دي. د مشر په توګه بايد له (پر هر څه پوهيږم) څخه (هر څه بايد زده کړم) فکر ته ولاړ شئ. دې فکر ته تګ په خپله له تاسې سره مرسته کوي تر څو پر هر څه پوهيدو فکر له فشار او نارامئ څخه د زده کړې فکر او آرامئ ته راشئ.
د پريکړو لپاره مرستندويه اصول لرل نورو ته هم دا احساس ورکوي چې تاسې پر کومو اصولو فکر کوئ او له تاسې د څه تمه ولري، ورسره که چيرې مو پریکړې ثبات ولري نو ورسره مو اعتبار پخيږي او درسره معامله او راکړه ورکړه آسانيږي. دلته موږ د پریکړې لپاره مرستندويه اصولو پر ټاکلو غږيږو.
سمه پريکړه بايد څرنګه وي؟ په مشرۍ کې د ستونزمنو پريکړو مرستندويه اصول
د پريکړو کولو لپاره د يوه چوکاټ يا مرستندويه اصولو لرل له مشرانو سره مرسته کړي تر څو له خپلو تمايلاتو اخوا، د فشار لاندې حالت يا شتو معلوماتو د ارزولو په رڼا کې پریکړې وکړي. عموماً هدفي يا مستندې پریکړې آسانه وي، داسې پريکړې چې پر ټاکليو معلوماتو بنا وي او که هر څوک دا معلومات ولري نو ښايي ورته پریکړو ته ورسیږي.
د پريکړو لپاره مرستندويه اصول لرل نورو ته هم دا احساس ورکوي چې تاسې پر کومو اصولو فکر کوئ او له تاسې د څه تمه ولري، ورسره که چيرې مو پریکړې ثبات ولري نو ورسره مو اعتبار پخيږي او درسره معامله او راکړه ورکړه آسانيږي. دلته موږ د پریکړې لپاره مرستندويه اصولو پر ټاکلو غږيږو.
پريکړه او پايلې
خو د پریکړې او پايلو تر منځ توپير وي، پريکړه په اساسي ډول د بديلونو تر منځ د يوه ټاکل وي او د دې بديلونو ارزول او ټاکل له خپلې پروسې تيريږي. ښې پريکړې خپله پروسه لري، چې په اکثره حالاتو کې يې پريکړه کوونکی تعقيبوي. پايلې يوازې د پریکړو نتيجه نه وي، هغه څو اړخيزه پديده وي.
چارواکي او عامه وينا
د مشرۍ يو تر ټولو مهم مسؤلیت عامه ويناوی دي، چيرې چې مشر خپلو ملاتړو او لاس لاندې خلکو ته ويناوی کوي په دولتي چارو کې يو عام رواج دی چې دولتي مشران ملت ته د ځواب ورکونې يا بل نامه لاندې ولس ته ويناوې کوي.
دا ويناوی عموماً د راتلونکی مودې لپاره د هېواد کړنلارې او تګلارې ټاکي، ځينې پرمختللي هېوادونو د مشرانو ويناوې خو آن د نړۍ نورو هېوادونو لپاره هم مهمې وي، زموږ غوندې خوارپړقو لپاره بيا يوازې د خپل هېواد کړنلارې ټاکل هم کافی دي.
لدې سره دا ويناوې ولس ته د اطمينان ورکولو لپاره هم کاريږي، چې دولت ولې اوسنئ کړنلارې پر مخ بيايي، کوم موارد په لومړيتوب کې دي او څه ته په تمه دي.
هر مشر نيمګړتياوې لري، پر خپلو پوه شئ – دوهمه برخه
په دې برخه کې هم موږ په مشرۍ کې د شخصي نیمګړتياوو بحث ته دوام ورکوو، په لومړئ برخه کې د مشر پر دوو (پر ځان له حده ډير باوري او بې حوصلې مشرۍ) عمومي نيمګړتياوو او د هغې لپاره پر ځينو وړانديزونو وغږيدو، پدې اخيري برخه کې موږ له دوو نورو عمومي نيمګړتياوو يادونه کړو.
هر مشر نيمګړتياوې لري، پر خپلو پوه شئ – لومړئ برخه
پر اداره د مشر د شخصيت اغيزه له ډير پخوا راهيسې ثابته ده. خو د ځينو شخصيتونو نيمګړتياوې پر اداره له ضرورت ډيره منفي اغيزه لري. هر څوک بايد پر خپلو نيمګړتياوو خبر وي، او ورسره شاوخوا خلک هم بايد خپل نږدې دوستان د هغوی له نيمګړتياوو خبر کړي، يا ورسره کار وکړي تر څو ځان بهتره کړي.
ملکيت، خدمت او ارزښتونه
دلته بحث د سياست نه دی، بلکې د عامه ادارو بهتره خدمتونو وړاندې کول دي، په دې هېواد کې داسې ډيرې بيلګې شته چيرې چې تکړه، پوه او ژمن افغانان کولای شي له چارواکو سره د يوې چارې بهتره سرته رسولو کې مرسته وکړي، خو د دې افغانانو ښايي يوازينئ نيمګړتيا دا وي چې ځانګړي اړخ ته د زنده باد چيغه نه وي يا هغه غوړه مالي او ژبه نه لري چې عامه چوکۍ ته رسيدو لپاره ورته اړتيا وي.
مشري او سختيو ګالل
مشري او سختئ اکثره وختونه سره يوځای وي، د مشرئ يو تر ټولو اساسي تعريف نابلدو شيانو سره کار دی یا هغه چارو ته لاس اچول دي چې نور ترې ډډه کوي، نو هر کله چې تاسې له نابلدو سره کار کوئ نو له سختیو سره به مخ کيږئ، د ټولنې يا حاکمو طبقو چې په اوسني حالت کې يې ګټه ده مخالفت به وينئ، او ډير ښايی چې د همدې مخالفتونو له کبله به له ستونزو او عذابونو سره مخ کيږئ.
دولتي تحصيلي ادارو څخه تمې
د يوه هېواد تحصيلي او تعليمي ادارې د هېواد جوړونې او منل کيدونکي فکر عامولو يو تر ټولو مهمې او اغېزمنې وسيلې دي، نړيوالو تل له خپلو تعليمي ادارو څخه د خپل فکر رواجولو او آن نورو هېوادونو کې د همفکره قشر روزلو لپاره پراخه ګټه اخيستې ده، په افغانستان کې د داسې خلکو بې شميره بيلګې شته چې د نورو هېوادونو له پوهنتونونو، مدرسو، تعليمي ادارو او نورو فارغين له خپل هېواده هغه هېواد ته ډير تاويږي راتاويږي.
ويره، مسؤلیت او ملکيت
يوه ورځ يوه ښکلي کلي ته ورسیده، چې د غرونو په څنډه کې پروت وو، شاو خوا يې شنه وه او تازه هوا يې درلوده چې هر نفس پکې تازه کیده. په دې ښکلي ځای کې دې فکر کاوه چې هر څوک به څومره خوښ وي، خو کله چې خلکو ته يې پام شو نو ټول خپه وو. دا خلک به زوړند، مړژواندي روان وو چې پښې يې ځان پسې راکاږلی. دې فکر کاوه چې دوی کالبوتونه دي ګرځي راګرځي او ارواه او خوښي نه لري.
نااهلي او فساد
پر پخوانی حکومت، دولت، نظام يا هر څه يې چې بولئ، يو تر ټولو لویه ګوتنيونه د فساد وه، فساد څو شکله لرلی شي، موږ د فساد پر نورو بحثونو نه غږيږو يوازې د ادارو او عامه خدمتونو د وړاندې کولو په چارو کې پر سستۍ، لټۍ، فساد او بهانه ګيرو ته پر لارو چارو لټولو غږيږو.
بدلون د ژوند يو اصل
بدلون د ژوند يو اصل دی، هیڅ څه پر خپل حال نه پاتيږي، هر څه بدليږي، ځينې وخت دا بدلونونه زموږ له خوښې سره سم وي او ځينې يې زموږ پر خوښه نه وي چې موږ يې خپله ناکامي بولو، يا مو زړه ماتې کوي، خو ژوند هیڅکله نه دريږي، بريالي هغوی دي چې له هر زړه ماتيدنې سره ځان راغونډ او بیا راپاڅيږي.
مشري || ټکنالوژي || مديريت|| بدلون 