دا د نوې نړۍ واقعيت دی، چيرې چې زورور او پر ټکناولوژئ حاکم ولس او حکومت د ځان ګټې لپاره له هر څه کار اخلي، د دارالاسباب په نړۍ کې تکړه او ژبور هغوی دی چې له هرې وسيلې د خپل پيغام رسولو لپاره ګټه واخلي.
دا بحث مو د ټکنالوژئ يوازې دوه درې وسيلو لپاره وکړ، له مصنوعي ځيرکتيا (مصنوعي هوښيارتيا – Artificial Intelligence) نيولې تر روبوټيکس، نانوټيک، سټلايټ، او نور ډير د ټکنالوژۍ موارد مو هیڅ ياد نه کړل، چې په هغې کې موږ چيرې يو.
پر ټکنالوژۍ اعتياد کې يو بحث ټکنالوژيو يا ټکنالوژۍ وسيلې ته شخصيت ورکول دي، لکه يو څوک ګرځنده ټليفون کاروي، پدې ټليفون يې د ژوند ډيرې چارې روانې وي، له اړيکو نيولې تر انټرنېټ، ټولنيزې شبکې ټولې د ټليفون له لارې پالي، ځينې وختونه له ډير کارولو سره دا ټليفون کاروونکي ته شخصيت پيدا کوي، دا شخص فکر کوي چې دا هر څه د دې ټليفون له برکته دي، او کوم وخت چې ورسره دا ټليفون نه وي، د ورکې احساس کوي. داسې پيښې هم ليدل شوي چې ځينې دې ټليفون ته نوم ورکوي يا ځينې د خپلې ټولنيزو شبکو پر حسابونو دومره پام کوي لکه خپل ماشوم چې پالي
ټولنيزو شبکو شرکتونو لپاره د محتوياتو مديريت د توازن ساتلو يوه دوامداره هڅه ده، او هر څومره چې د دې شبکو کاروونکي ډيريږي همدومره د محتوا مديريت سختيږي. د ټولنيزو شبکو ستر شرکتونه لکه فيسبوک او ټويټر چې د ګټې ستره منبع يې د دوی د کانالونو له لارې د خلکو اعلانونه دي، نه غواړي داسې کړنلارې خپلې کړي چې د خلکو پام ترې واوړي.
هره ورځ په ميليونونه خلک پر ټولنيزو شبکو خپل نظرونه شريکوي. ټول نظرونه سره ورته نه وي. ځينې به يې سپکوونکي، نور آزاروونکی او ځينې يې آن ښايي افراطي ګواښونکي وي. له دومره بیلابيلو نظرونو سره پر مخ کيدو د دې شبکو استعمالوونکي انديښمن او لار ورکي کوي.
دلته موږ پر هغه عمومي لاملونو او توکو غږيږو چې د عامه کړنلارو اغيزمنتيا محدودوي، او عموماً د دوی په پام کې نه نيولو له کبله خپلو پايلو ته نه رسيږو، چې په دې لاملونو کې (۱) د معلوماتو محدوديت، (۲) د پوهې محدوديت، (۳) د زيرمو محدوديت، (۴) اداري محدوديت، او (۵) (که چيرې د ولسواکۍ يا د ټاکونکو بحث وي نو) د رای ورکوونکی منطق محدوديت شامل دي. دا پنځه ستونزې له يو بل سره اړيکه لري، او په شريکه له دوه اړخه، د غلطو اهدافو ټاکنه او ټاکل شوو اهدافو ته په رسيدنه کې د دولت يا عامه پاليسئ د ناکامۍ سبب ګرځي.
ټکنالوژي په ځانګړي ډول معلوماتي ټکنالوژي د خپل «فيشني توب» او دوامداره ودې له کبله ډيرو لپاره په زړه پورې بحث او سکتور دی، سره چې زموږ د ژوند هره برخه د ټکنالوژۍ د اغېزې لاندې ده، خو په ملي کچه د سکتور او ټکنالوژۍ مديريت يو مسلکي چاره او بحث دی، چې بدبختانه حکومتونو نااهلو ته سپارلی او سليقوي سلوک ورسره کيږي.
متل کا چې “درواغ د ناپوهه وزر دی” يا “درواغجن دې دروغ وايي عاقل دې قياس کوي”، دلته موږ پر دې غږيږو چې څرنګه معلومات له رښتياوو شروع او له هر ځل بيانولو سره اصل بدلوي او پر درواغو اړوي، ورسره څرنګه د خبر هر بيانوونکی له خبر سره خپله تبصره ورډيروي او په پای کې له ډيرو بيانولو وروسته خبر ورک خو تبصرې پاتې وي.
د ټولنيزو شبکو په بادشاهئ او داسې زمانه کې چې چا درته وويل سپي دې غوږ يووړ نو هر يو سپي پسې ځغلي دا نه ګوري چې اول يې غوږ وړی که نه، او آیا دا غوږ يې زما وړ که د ګاونډي غوږ لپاره سپي پسې ځغلم.
روغتيا وزارت يو ځل بيا تعليمي ادارې رخصت کړی، له کله راهيسې چې د کويډ-۱۹ (کرونا) وبا پيل شوې ده، ولسونو خپل سلوکونه بدل کړي دي، او ځينې دا وايي چې د نړۍ راتلونکی راورسيد، ګټه هغوی وکړه چې دې راتلونکي ته تيار وو. هغوی چې پر خپلو ډيجيټل مهارتونو يې کار کړی وو او ګړندي اقتصادي انټرنېټ ته يې لاسرسی درلود، په ژوند کې يې دومره توپير احساس نه کړ، خو هغوی چې دا مهارتونه يې نه درلودل له اقتصادي ستونزو نيولې تر ټولنيزو او راشه درشه ټولو ننګونو سره مخ شو.
د آی ټي يو (د ملګري ملتونو د مخابراتي خدمتونو اداره) وايي چې د نړۍ له نيمايی ډير ولس له انټرنېټ سره نښتی دی، او داسې ګڼل کيږي چې د دې امکان مخ په کميدو دی چې د نن ماشوم په ځوانۍ کې ځيرکه ټليفون ونه لري، يا داسې وسيلې ته به لاسرسی ونه لري چې انټرنېټ ونه کاروي.
په ډيريدونکي ډول حکومتونه او د زيرمو څښتنان آنلاين وسيلې په ځانګړي ډول ټولنيزې شبکې د درواغو، پروپاګنډو او غلطو معلوماتو خپرولو لپاره کاروي، او له هرې تيريدونکې ورځ سره يې مخنيوی ستونزمنيږي ورسره يې عملي کول هم پيچلی شکل خپلوي.
د دې ډير امکان دی چې د واټس آپ له دې بدلون سره د دوی پر بازار او کاروونکو پر شمير دومره څرګنده اغېزه رانشي، نن سبا هر څه د آسانۍ پر اصل روان دي، او د آسانۍ پر تعريف کې يوه ځانګړنه د هغه محصول ټولنيز قبوليت دی يعنې څومره خلک يې کاروي يا پر بله وينا د هر هغه محصول کارول آسانه دي چې ډير خلک يې کاروي ځکه چې هرې ممکنه ستونزې لپاره حل وي او بل هر څوک يې کاروي نو که تاسې يې ونه کاروئ له کاروانه به پاتې وئ.
آیا ټولنيزه رسنۍ لکه فیسبوک، ټويټر، يوټيوب، انسټاګرام، واټس آپ او نور پر ټاکنو اغېزه لري؟ موږ دلته هڅه کوو چې دا پوښتنه د خپلو او نورو هېوادو تجاربو په رڼا کې راوسپړو.
په افغانستان کې د ټاکنو بازار بيا ګرم دی، راتلونکی اونۍ پارلماني ټاکنې دي او راتلونکي کال ولسمشريزه، نو دا لوبه مخ په ګرميدو ده، د سياست د دې بازار يو تر ټولو مهمه وسيله خپلو اهدافو لپاره له ټولنيزه رسنيو کار اخيستل دي.
مشري || ټکنالوژي || مديريت|| بدلون 