مشري || ټکنالوژي || بدلون

انټرنېټ پراخه نړئ ده، هر څوک د برابر استعمال حق لري خو هغوی چې پر دې وسيله له نورو ډېر پوهيږي ځان واکداره او د دې وسيلې ټيکداران احساسوي، ورسره داسې خلک هم شته چې غواړي د نورو پر استعمال او له هغوی څخه د ګټې اخيستنې له لارې خپلې ګټې خوندي کړي، چې د دې له کبله ځينو لپاره د انټرنېټ او آنلاين نړئ استعمال ډېر تريخ شي.

آنلاين آزار او ويرول يو واقعيت دی، او ځينې ډلې لکه ميرمنې او ماشومان د دې له نورو ډېر ښکار کيږي، چې بدبختانه اغېزې يې آنلاين او ورسره په واقعي ژوند دواړو کې احساسيږي.

د دا ډول ناوړه پيښو پر وړاندې يو تر ټولو ښه وسيله د معلوماتو او پوهې شريکول دي، موږ تيرو لیکنو کې هم هڅه کړې وه چې اړونده ليکنې ولرو، دلته هم ورته ليکنه وړاندې کوو، دلته موږ له تاسې سره ۹ عملي مشورې شريکوو چې کولای شي ستاسې د انټرنېټ آزار مخه ونيسي او ورسره وکولای شئ له نورو سره چې دا ډول ستونزو سره مخ کيږي مرسته وکړئ:

پر ساحه ځان بلد کړئ: انټرنېټ‌ د اړيکو او افهام او تفهيم غښتلی وسيله ده. استعمال يې زده کړئ، ښو او بدو پر وړاندې ځان هوښيار وساتئ او هڅه وکړئ له انټرنېټه اعظمي ګټه واخلئ. د زده کړې لپاره کولای شئ له آنلاين وسيلو کار واخلئ، ورسره معلومه کړئ چې د څه لپاره يې کاروئ او هماغه لور ته منظمه هڅه وکړئ، سره لدې چې يوه ښه وسيله ده خو ځينې حالاتو کې ډېر وخت ضايع  کوي او له شخصه اصل هدف ورکوي. 

شخصي ژوند شخصي وساتئ: د شخصي او مسلکي ژوند معلومات بيل وساتئ، هر څه د آنلاين شريکولو نه وي، ورسره د شخصي ژوند او مسلکي ژوند لپاره دوه بيلې پيژندنی وکاروئ، هر آنلاين پيژندونکی مو نه ملګری ده او نه دښمن. لکه چې په فزيکي ژوند کې د ټولو لپاره يو فرمول نه وي، همداسې آنلاين نړئ کې هم هر چا سره د هغې د تعلق پر اساس اړيکه وساتئ، او عامه ولس لپاره هیڅ شخصي معلومات مه راسپړئ.

خپلې اړيکې او افهام او تفهيم خوندي کړئ: د افهام او تفهیم وسيلې لکه مسينجرې او نورو کې له انکرپشن کار واخلئ، د پسورډو او نورو ساتلو لپاره د خوندتيا له دوه فکتوره ميکانيزمونو کار واخلئ، ورسره پوه شئ چې که چيرې مو آنلاين حساب غلا شي يا بل څوک ورته لاسرسی پيدا کړي، څرنګه يې بيرته خوندي کړئ.

خپل آدرس پټ کړئ: له عامه پوسټونو، عکسونو، ويډيوګانو او نورو خپل آدرس ليرې کړئ. د موبايل يا کمپيوټر پروګرامونو ستاسې آدرس ته لاسرسی محدود کړئ. په عامه پوسټونو کې خپل آدرس مه ښاياست/ ليکئ.

د خپلو وسيلو ساتنه وکړئ: نن سبا دا وسيلې له طلاوو او نورو بهادارو هم مهمې او باارزښته دي. له فزيکي او ډيجيټال لاسوهنی يې خوندي کړئ. له انکرپشن او بې ځايه لاسرسئ مخنيوي له غښتليو ميکانيزمونو کار واخلئ.

بريد/ غلا ته تل تيار اوسئ: ځان سره ملګري ولرئ او د آنلاين ځورونی، ښکنځلو او نورو ورته رټلو په وړاندې پلان ولرئ. آنلاين سپکولو او ښکنځلو ته ځواب مه واياست، دا په ځواب نه ارزي، دا لکه د اور مثال لري څومره چې پکې لکړه وهې همدومره تازه پاتيږي.

پر خپل موقف ثابت اوسئ: آنلاين ځورونی له کبله خپل موقف او کار مه بدلوئ. ورته وښاياست چې نه ويريږئ، چې ثابت پاتې شئ نور هم درسره دريږي، او د اړتيا پر مهال په مرسته کې شرم نشته، مرسته وغواړئ که احساس کوئ، څوک مو لاسنيوی کولای شي.

له ناوړو ځان وساتئ: د وجود په څير انټرنېټ هم له ميکروبونو او ناوړو نمونو ډک دی. مخکې لدې چې نوي چا سره وصل شئ، ځان مطمئن کړئ. که پر څه شکمن ياست يا له ضرورته ډېر درته ښه ښکاري نو پلټنه وکړئ. راوړاندې شئ او نورو ته وواياست چې تاسې ورسره مرسته کولای شئ. خپل تجارب له نورو سره شريک او له نورو زده کړئ.

نور وساتئ: که تاسې کومه پاڼه يا ګروپ لرئ، يا د نورو محتوا کوربه ياست، هڅه وکړئ چې نور له بدو ردو او ښکنځلو منع کړئ يا بل د سپکاوئ مخه ونيسئ. له نورو سره مرسته وکړئ چې خپل شخصي معلومات خوندي کړي تر څو د آزار سبب يې نه شي. بد مه پټوئ او عامل څرګند کړئ، او که چيرې ووينئ چې له بل سره آنلاين ظلم کيږي، غلي مه کينئ د بل لاس ونيسئ چې د اړتيا پر وخت ستاسې مرستې ته هم څوک راشي.

(ورته ليکنې: د ميرمنو آنلاين آزارول؛ د دوه مخئ آنلاين مزل – د آنلاين او فيسبوک معلوماتو اعتبار، پر ماشومانو د ټکنالوژئ استعمال اغېزې)