د کرونا د وبا له کبله نړۍ له ګړندي بدلونه تيريږي، آن له وبا وړاندې هم په نړۍ کې ټکنالوژيو د کار ډول او طريقې بدلې کړی وی، او دا بدلون نن هم روان دی. اکثره خلک فکر کوي چې زده کړه يوازې تر پوهنتونونو او ښوونځيو محدوده ده او له هغې بهر بايد زده کړه ونه شي، بل ورسره د زده کړې او عملي تجربې تر منځ تضاد دی، چې ځينو سره دا فکر وي چې د کتاب هوښيار د عملي ژوند نه دی او د عملی ژوند هوښيار د کتاب ذکاوت ته په سپکه ګوري.
ټکنالوژي په ځانګړي ډول معلوماتي ټکنالوژي د خپل «فيشني توب» او دوامداره ودې له کبله ډيرو لپاره په زړه پورې بحث او سکتور دی، سره چې زموږ د ژوند هره برخه د ټکنالوژۍ د اغېزې لاندې ده، خو په ملي کچه د سکتور او ټکنالوژۍ مديريت يو مسلکي چاره او بحث دی، چې بدبختانه حکومتونو نااهلو ته سپارلی او سليقوي سلوک ورسره کيږي.
متل کا چې “درواغ د ناپوهه وزر دی” يا “درواغجن دې دروغ وايي عاقل دې قياس کوي”، دلته موږ پر دې غږيږو چې څرنګه معلومات له رښتياوو شروع او له هر ځل بيانولو سره اصل بدلوي او پر درواغو اړوي، ورسره څرنګه د خبر هر بيانوونکی له خبر سره خپله تبصره ورډيروي او په پای کې له ډيرو بيانولو وروسته خبر ورک خو تبصرې پاتې وي.
د ټولنيزو شبکو په بادشاهئ او داسې زمانه کې چې چا درته وويل سپي دې غوږ يووړ نو هر يو سپي پسې ځغلي دا نه ګوري چې اول يې غوږ وړی که نه، او آیا دا غوږ يې زما وړ که د ګاونډي غوږ لپاره سپي پسې ځغلم.
روغتيا وزارت يو ځل بيا تعليمي ادارې رخصت کړی، له کله راهيسې چې د کويډ-۱۹ (کرونا) وبا پيل شوې ده، ولسونو خپل سلوکونه بدل کړي دي، او ځينې دا وايي چې د نړۍ راتلونکی راورسيد، ګټه هغوی وکړه چې دې راتلونکي ته تيار وو. هغوی چې پر خپلو ډيجيټل مهارتونو يې کار کړی وو او ګړندي اقتصادي انټرنېټ ته يې لاسرسی درلود، په ژوند کې يې دومره توپير احساس نه کړ، خو هغوی چې دا مهارتونه يې نه درلودل له اقتصادي ستونزو نيولې تر ټولنيزو او راشه درشه ټولو ننګونو سره مخ شو.
آیا کله به مو احساس کړی وي چې ښه کار کوئ، ټول مو له کاره هم خوښ دي، خو درته ويل کيږي چې پرمختګ او لوړ موقف ته لا تيار نه ياست. که تاسې نه وي اوریدلي نور به مو ليدلي وي چې له همدې ځوريږي، دا په ادارو يو تر ټولو عام شکايت دی، چې له ډيرو سره دا فکر وي ولې اداره ترفيع نه راکوي او لوړ موقف نه راسپاري.
انسان تل مقابل لوري ته ټيټ فکر کوي، که څوک وايي چې دا سوونو کلونو پخوانۍ خبره يا په ناپوهو کې رواج ده او د نن انسان هوښيار دی، نو يوه نوې څيړنه چې د پوهنتون د تجارت مديريت ماسټرۍ اخيري کال په زده کوونکو کې شوې وه ښيي چې خلک مادي ګټې او معنوياتو ضعف تر ډيره نورو پورې تړي. پدې څيړنې له دې زده کوونکو وپوښتل شو چې ولې مو دا مسلک وټاکه نو ۹۲ فيصدو يې ويل چې نور يې د پيسو لپاره ټاکي خو ما د خدمت لپاره ټاکلی دی، غواړم ټولنې او ولس ته خدمت وکړم
د آی ټي يو (د ملګري ملتونو د مخابراتي خدمتونو اداره) وايي چې د نړۍ له نيمايی ډير ولس له انټرنېټ سره نښتی دی، او داسې ګڼل کيږي چې د دې امکان مخ په کميدو دی چې د نن ماشوم په ځوانۍ کې ځيرکه ټليفون ونه لري، يا داسې وسيلې ته به لاسرسی ونه لري چې انټرنېټ ونه کاروي.
هر څوک د يوه مسؤلیت لپاره استخداميږي، بايد ټول پوه شي چې آیا خپل مسؤلیت په سمه توګه اجرا کوي او د خپل کار د سختوالي او ستونزو له کبله بايد ترې ونه تښتي، زده يې کړئ، هر څه زده کيدای شي، او هر څومره چې تاسې د نورو کار کوئ همدومره هغوی مو د اوږو بار کيږي او په پای کې ستاسې کار بل هیڅوک درته نشي کولای، د خپل کار، پرمختګ، ودې او زده کړې خپله مسؤل ياست، هر څومره ژر چې دې پرې سر خلاص شو، همدومره ژر به پرمختګ وکړئ او پر وخت به کور ته ولاړ شئ.
په ډيريدونکي ډول حکومتونه او د زيرمو څښتنان آنلاين وسيلې په ځانګړي ډول ټولنيزې شبکې د درواغو، پروپاګنډو او غلطو معلوماتو خپرولو لپاره کاروي، او له هرې تيريدونکې ورځ سره يې مخنيوی ستونزمنيږي ورسره يې عملي کول هم پيچلی شکل خپلوي.
په مسلکي ژوند کې به له ډيرو داسې خلکو سره مخ شوي ياست چې سپک يې در کتلي يا به يې کم ګڼلي ياست. يا به داسې آمرين به مو لیدلي وي چې په بیلابیلو شکلونو يې نورو ته سپکاوی کړی وي، ممکن د خلکو په وړاندې يې خپلو مادونانو ته سپکاوی کړی وي، شخصي حريم ته يې درناوی نه وي کړی، يا غيبت خو ډير عام دی، داسې حالات چې د يو چا نه شتون په صورت کې يې په اړه نامناسب غږيدلی وي.
دلته موږ پر دې غږيږو چې په مسلکي چاپيريال کې څرنګه د آمرينو دې نامناسب سلوک له کبله کاري چاپیريال خرابيږي، او د آمر په توګه څرنګه بايد خپل سلوک ته متوجه واوسئ.
ادارې تل هڅه کوي چې تکړه او کاريګر خلک پیدا کړي او بيا د هغوی د کاري ظرفيت پر ښه کولو کار وکړي، چې عموماً د بشري منابعو لخوا د روزنو پر ورکولو خلاصيږي، چې عموماً د وخت پر مديريت، کاري ډلو پر کار او د افرادو پر خلاقيت او نورو ورته موضوعاتو راڅرخي. خو د نن کارکوونکي ته پر کتو چې کار يې خلاصون نه لري، ټوله ورځ بريښناليکونو ته ځوابونه وايي، په عملياتي چارو کې دخيل وي او پر حياتي/ کليدي لومړيتوبونو تمرکز نه شي کولای، نو که ووايو چې د کاري ظرفيت لوړولو دې انفرادي روزنو چندانې ښه نتيجه نه ده لرلی نو بده به مو نه وي ويلي.
د دې ډير امکان دی چې د واټس آپ له دې بدلون سره د دوی پر بازار او کاروونکو پر شمير دومره څرګنده اغېزه رانشي، نن سبا هر څه د آسانۍ پر اصل روان دي، او د آسانۍ پر تعريف کې يوه ځانګړنه د هغه محصول ټولنيز قبوليت دی يعنې څومره خلک يې کاروي يا پر بله وينا د هر هغه محصول کارول آسانه دي چې ډير خلک يې کاروي ځکه چې هرې ممکنه ستونزې لپاره حل وي او بل هر څوک يې کاروي نو که تاسې يې ونه کاروئ له کاروانه به پاتې وئ.
داسې ګڼل کيږي چې که غواړئ چې بله ژبه زده کړئ نو تر ټولو ښه او آسانه لار يې داده چې په خپله ژبه کې مهارت تر لاسه کړئ، ويل کيږي هغوی چې خپله مورنۍ ژبه يې ښه زده وي په بهتره توګه کولای شي بهرنۍ ژبه زده کړي.
مفاهمه په ژبه کې نشي راغونډيدلای يا په بله وينا هغه څه چې زه يې وايم په اوو زرو نورو ژبو کې هم له بیلو ټکو او عنوانونو سره بيانيدلی شي، خو د اغېزمنې مفاهمې لپاره د ژبې غنا مهمه مګر حتمي نه ده.
دولت لپاره ولې پروسې مهم دي، ځکه چې دولت خپل صلاحيت خرڅوي، او هر چارواکی پر يوه موقف او چوکۍ ناست وي او خلکو د هغې چوکۍ لاسليک يا “اجازه” پکار وي، يعنې د دغې چوکۍ اشغالوونکی د دولت په استازيتوب دا صلاحيت لري چې تاسې ته د اجازه درکړي، نو کله چې موږ د دولت له اړخه نتيجه تعريفوو نو د هغه لاسليکونو لاسته راوړل يا پروسو څخه تيريدل مو هدف وي چې د دولت يا دولتي ادارې په چوکاټ کې بايد طی شي
د دې ليکنې هدف، څرنګه کولای شو لدې متل “چيرې چې اوسی په خوی به د هغوی سی” څخه ځان خلاص کړو.
بشري خواص په نړيواله توګه يو ډول وي، زموږ په اصطلاح کې به ورته “پر واقعيتونو سترګې پټول”، څوک به ورته “د فيل په غوږ کې ويديدل”، “څوک به ورته د فيل مرغ په څير په شګو کې سر خښول” او يا څوک به ورته “د پيشو په ليدلو د کوترې په څير د سترګو پټول” وايي، خو خبره ټوله همدې ته راځي چې پر داسې معلوماتو سترګې پټول دي چې د شخص پر مزاج برابر نه وي.
نن سبا د پبجي او ځينې نورو آنلاين لوبو بندولو خبره ښکته پورته کيږي، دلته همدې موضوع ته اشاره کوو، ورسره پر دې غږيږو چې هر هغه څه چې د يو چا خوښ نه شي د هغې بندول به کوم درد دوا کړي.
ګرځنده ټليفونونه او انټرنېټ زموږ د ژوند نه بيليدونکي برخه ده، نو د دې پرځای چې له هغې څخه د ډډې کولو او بندولو هڅه وکړو، د هغې پر بهتره استعمال بايد ځان پوه کړو، له همدې کبله پر دې موضوع له درې اړخه بحث کوو
ادارې تل هڅه کوي چې تکړه او کاريګر خلک پیدا کړي او بيا د هغوی د کاري ظرفيت پر ښه کولو کار وکړي، چې عموماً د بشري منابعو لخوا د روزنو پر ورکولو خلاصيږي، چې عموماً د وخت پر مديريت، کاري ډلو پر کار او د افرادو پر خلاقيت او نورو ورته موضوعاتو راڅرخي. خو د نن کارکوونکي ته پر کتو چې کار يې خلاصون نه لري، ټوله ورځ بريښناليکونو ته ځوابونه وايي، په عملياتي چارو کې دخيل وي او پر حياتي/ کليدي لومړيتوبونو تمرکز نه شي کولای، نو که ووايو چې د کاري ظرفيت لوړولو دې انفرادي روزنو چندانې ښه نتيجه نه ده لرلی نو بده به مو نه وي ويلي.
مشري له خلکو سره کار کول وي او خلک ستاسې صداقت، انسانیت او عموماً اخلاقي او سلوکي اړخونو ته ګوري، نو ځکه کله چې موږ له مشرۍ غږيږو نو داسې ګڼو چې تاسې له خلکو سره د کار کولو مهارت لرئ او خلک ستاسې خبرې ته ارزښت ورکوي، نو که څوک نه وي نو مشري پر چا کړی يا که چيرې خلک له تاسې ګوزاره نه کړي نو مشري چيرې کوئ.
له يوې مودې راهيسې دولت ولس ته د الکترونيکي تذکرې ويش پيل کړی دی او تيره اونۍ يې ويل چې تر اوسه يو ميليون وګړو دا تذکرې اخيستی دي، پدې لیکنه کې موږ د دې تذکرې پر ارزښت غږيږو او ورسره دا هم څيړو چې څرنګه دولت د اړونده اداره کولای شي د اوسني حالت برخلاف دا چاره په بهتره توګه پرمخ يوسي.
تر هر څه وړاندې بايد پر دې پوه شو چې تذکره ولې ويشل کيږي، تذکره د ولس بااعتباره معلوماتو لرلو لپاره ويشل کيږي، او هر معلومات یو ډول ارزښت نه لري، نو ځکه مخکې لدې چې د تذکرې ويش مطرح شي دا بايد وټاکل شي چې څه ډول معلوماتو راټولولو ته اړتيا لرو، څرنګه يې راټول کړو او ولې او پر دې معلوماتو به څه کړو.
د ټکنالوژۍ اصل هدف د انساني توانونو بهترول دي، يا پر بله وينا د ژوند آسانول دي، د انسان په وده کې د ټکنالوژۍ له ارزښت انکار نه کيږي، له ليکلو نيولې تر بريښنا، انټرنېټ او ټليفون او نن سبا خلاوو ته د انسانانو ليږل ټول د ټکنالوژيو بيلګې دي چې د انسان توانونه يې څو چنده لوړ کړي دي، زموږ دلته بحث د معلوماتي ټکنالوژۍ پر معاصرو وسيلو دي چې څرنګه د انسان د وخت ضياع سبب ګرځي، او غیر مؤثر او ګټور استعمال يې دوديږي.
